Det nye oppå det gamle

Av Endre Olsen

Eg gløttar over solbrillekanten og den utbretta boka, på Nuen som speglar nokre få spreidde skyer på ein blå nærast sølvglitrande himmel. Huglo, Halsnøy, Hidle. Sjøen, skogen, sola. Rammene rundt toåringen som står til knes i unormalt lunka sjøvatn og peikar begeistra på ein måse som fordrageleg ligg og duppar seg litt lenger ute.

«Måss bada! Måss bada! Pappa, måss bada!». Utålmodig etter ei stadfesting. Som om det faktisk ikkje er sant før ein vaksen har fullført dei nesten ferdige orda.

«Ja, Anna, måsen badar.»

Han duppar hovudet og så går det kjappe ristingar frå nebb, nedover nakke, vengjer og ut stjerten. Lik toåringen når ho får vatn i øyro. Eg tar opp telefonen og googlar «fugler» og «ører». Enkelte ting hoppa dei glatt over i O-fagstimane. Det viser seg at fuglar både har øyre og langt over gjennomsnittet god høyrsel. Rett bak augo ligg eit slags indre øyre, som er dekt til av små fjør. Ikkje løye ein lurer. Ei ugle kan høyra ei mus røra på seg under ein halvmeter med snø, står det.

Eg legg vekk telefonen og tar opp boka, som sluker tankane. Inn i bokstavane, gjennom orda og under ein halvmeter med snø. Kvitt overalt. Snøstormen rasar over ei islandsk øydemark og herjar med fire forkomne hovudpersonar. Ein daud, tre halvdaude. Den eine på veg i vigsla jord, dei tre andre på veg mot same lagnad om dei ikkje snart kjem fram. Språket til Jon Kalman Stefanson lyser opp sidene, men kontrasten mellom verda i boka «Englenes sorg» og den vestlandske rolls royce-sommaren som omgjev meg kan knapt bli større.

Sola som spelar dagane av i sakte film, på yrande strender langs glitrande fjordar: ein gløtt med augo - her. Blikket senka - der: den evige snøstormen som stødig bles livet utor dei innbitte islendingane. Og bak blikket - ein heilt annan stad: Eg ligg på ein utlegen sofa i Vestre Holbergsalmenningen. Det er mange år sidan. Eg befinn meg der no, fordi boka eg vekselvis les medan eg følgjer med på ungane mine som badar, minnar meg om boka eg les i Bergen som ungkar og spelemann. I eit anna liv. Igjen herjar naturen med hovudpersonane: den eine daud, dei andre med livet som innsats. Gjennom eit sørstatsinferno av flaum og blest, på veg med mora, kona, til heimstaden hennar og den siste kvild. Medan eg les Jon Kalman Stefanson hugsar eg korleis boka «As I lay dying» av William Faulkner greip meg. Eg ser meg liggande på sofaen. Eg kjenner lukta i den typisk fuktige bergensleilegheita. Eg hugsar korleis bøkene og platene stod oppstilt og sortert. A for Aerosmith, Z for Zevon. Gitarane, pianoet, og over meg bilete av Sinatra og resten av Rat pack-gjengen som spelar biljard i dyre dressar. Eg kjøpte plakaten før musikken. Faktisk får eg ikkje augo opp for Frank Sinatra før Bob Dylan nokre år seinare byrjar å gi ut plater basert på repertoaret hans. Det skulle Frank visst. No spelar eg old blue eyes jamt og trutt, men mest om hausten. In the wee small hours.

Det er eit enormt gap mellom dei to lesande, han på stranda og eremitten på Nordnes. Likevel går det ein opplyst og oversikteleg veg frå den eine til den andre. Det tar meg ein augeblink å gå han. Tett i tett med skilt langs heile vegen: namn på menneske - dei fleste lysande og blinkande, nokre vanskelege å tyda i tåka. Einsame adresser berande på same mentale irrgangar. Adresser fulle av liv, adresser fulle av komande liv. Hans Hauges gate, Vestre Holbergsallmenningen, Fredrik Meltzers gate, Hystadvegen, Vaisenhusgata, lenger ut på landet. Vegen til arbeid, vegen ut av arbeid og vegen til tusen nye songar.

Eg les «Englenes sorg» med alle dei andre bøkene i kroppen. «The Road» av Cormac McCarthy ligg der inne på same hylle som Faulkner. Den islandske «Gutten» hos Stefanson vert farga av den forkomne morlause guten, som klamrar seg til farshanda og orda «we carry the fire» gjennom det utbrente framtidslandskapet i McCarthy si skremande, men vakre bok. Og eg hugsar korleis tårene mine draup ned på sidene, der eg sat trøkt saman med framande alvorlege menneske på kystbussen frå Bergen til Stord. Kort veg frå det normale til det unormale i det synkronsymjande samfunnet vårt.

Du les. Du les og grin. Du opnar munnen og pustar. Du opnar munnen og syng. Du smiler. Du ler høgt for deg sjølv. Du grin på kystbussen. Du grin på flyplassen då du reiser frå ho som inntil nyleg har vore kjærasten din. Grin deg gjennom vrimleareal, lange køar, tax-free, sikkerheitskontroll. Grin deg titusen meter opp i lufta. Grin deg gjennom random-funksjonen på i-poden. Grin deg inn og ut av countrymusikk og hard rock og Miles Davis og Kinks. Grin vekk den sovande sidepersonen. Grin deg inn i ein ny by, nye folk, nytt liv. Tusen nye songar, ut av tusen gamle songar. Den nye sorga oppå den gamle sorga.

Ho som ikkje såg deg, men var alt du kunne sjå. Ho som såg deg som ven, men var det vakraste du hadde sett. Ho som fylte deg med det usagte, som eit botnlaust hav under alt du sa.

Du sit med skriveblokk og gitar på ein utlegen sofa i Vestre Holbergsalmenningen, opnar munnen og syng orda «Ville tårer på ein flyplass, herfra skal ein tåla såpass». Orda er dine. Så vidt du veit er det i alle fall ingen andre som har sett opp akkurat dei orda i akkurat den rekkefølga. Melodien du syng dei på kan det godt henda at nokon har nynna på før. Kanskje for å kasta han med det same. Men ingen har sunge nett dei orda i nett den rekkefølga til nett den melodien før, og det kjennest godt.

Det går det fint an å sjå litt stort på, om det så er ei mikroskopisk månelanding i ei eremittstove på Nordnes. Difor sit du der med gitaren og skriveblokka, side opp og side ned, song etter song etter song. Dei fleste kun for dine øyre, dei beste vidare til eit øvingslokale, dei mest motstandsdyktige kanskje til og med til dagslys, scenelys og andre sine stover. Men alltid nye songar.

Toåringen kavar seg oppover fjøresteinane. Ho er våt og kald. Eg har handkle og eit fang. Eg legg frå meg boka og tørkar ho medan ho peikar og peikar. «De båt». «De bada». «De fisk». Så protesterer ho høglydt på at eg tørkar håret hennar. I ti sekund, før ho får auga på sekken min som står lent inntil strandstolen. «Sess! Sess! Saff! Saff!» Eg tar opp kjekspakken og flaska med saft frå sekken, og snart er ho tørr og varm og nøgd. Og når ho har det slik, at det ikkje er noko i verda som riv i ho, i baksetet på bilen skuande ut på landskapet som fyk forbi, på stovegolvet oppslukt i eit parallelt univers som oss vaksne ikkje lenger når, då byrjar ho ofte å syngja. Bæ bæ lille lam, ny for kvar gong.

Publisert 7. august 2018.