Forever young
Av Kyrre Myklebust
Alder er berre eit tal seier mange. Det er sjølvsagt berre vrøvl. Men når sjokket og erkjenninga over å ha kome halvvegs i livet har blitt innarbeidd, og melankolien og angsten sakte, men sikkert begynner å legge seg, i alle fall for eit lite augeblikk, er det då mogleg å tenke konstruktivt om eigen alder?
Denne teksten sluttar med fascinasjonen over den 85-årige Shirley Collins som har gjeve ut eit av dei flottaste musikkalbuma i år. Den begynner med fascinasjonen over dei 18-årige gutane frå Nordre Follo som spela inn i ei plate som skulle bli starten på det gigantiske svartmetall-eventyret i Noreg (og heile verda).
Sjølv er eg ein stad på midten av det store aldersspennet som er skissert over. Eg finn ikkje heilt roa og viklar meg sjølv inn i namn og tema som har noko med alder å gjere. Elles sit eg no berre her. Rådlaus og sukkar tungt. Snart 40 år.
Og kva i svarte helvete gjer eg no?
Eg visste ikkje heilt kva eg gjekk til då eg klikka meg inn på den nye dokumentarserien «Helvete» i forrige veke. Fram til no har eg hatt ei ironisk tilnærming til alt som har med svartmetall å gjere. Likevel har det heile tida vore ei aning om at det er noko spesielt å hente der. Eg elskar jo dei minimalistiske, tunge riffa til Black Sabbath og det mørket uttrykket bandet har. Men akkurat der, og ikkje lenger, ved dei gamle hardrockpionerane, har altså grensa mi gått så langt. For eg er ikkje så veldig ekstrem av meg.
Men berre nokre få minutt inn i dokumentaren var eg totalt begeistra. Som ein lett påverka tenåring «smelta» eg saman med dei unge gutane i Langhus. Eg blei rive med av den heilt eigne greia dei utvikla i øvingslokalet dei hadde, i loftet på ein sliten skulebygning. Det likna ikkje på noko anna på den tida, og var ein stor kontrast til det trygge sosialdemokratiske Noreg og dei vanlege ungdomsinteressene i tida, idrett og glossy popmusikk. I 1987 spela dei inn det første albumet, «Deathcrush», i det billegaste studioet i nærområdet. Det var så lite planlagt at produsenten trudde det var eit reggae-band han fekk i studio. Eit anna komisk innslag i all mørke, mord og faenskap, var at bandet fekk eit rosa plateomslag frå trykkeriet, og ikkje blodraudt som dei hadde bestilt. Likevel var denne rosa plata starten på noko vanvittig stort og bekmørkt. Dei tok også eit av dei kulaste pressebileta eg har sett - i venteskuret på Langhus stasjon. Plutseleg ville eg vere som Mayhem i Langhus 1987. Ligge der på benken i Langhus. Vere dødskul.
Øystein Aarseth og Jørn Stubberud på Langhus stasjon på åttitalet. (Pressefoto)
Og ikkje nok med det, då Snorre Ruch frå bandet Thorns skulle vise korleis han kom fram til sin briljante og pompøse gitarteknikk, blei eg fullstendig bergtatt. Eg blei inspirert og fekk umiddelbart lyst til å spele gitar. Dagen etterpå, midt i ein musikktime, blant 8.-klassingar som flittig sat og øvde på vanlege poplåtar av Bruno Mars og Ed Sheeran, gløymde eg tid og stad; eg byrja plutseleg å øve på dette ekstreme greiene, spente handa så hardt at alt berre rista av seg sjølv, totalt fokusert på å få til svartmetall på ein skral kassegitar med nylonstrengar. Eg var eg heilt inne i mi eiga boble - eg skulle faen meg vise verda kva eg kunne. Før eg altså såg opp og blei klar over at eg berre var ein heilt vanleg musikklærar i eit ordinært klasserom - på ein ungdomsskule i Åsane - der eg hadde ansvaret for å leie undervisninga.
På veg til lærarrommet etter musikktimen kom det ei melankolsk bølge skyljande over meg; ei klar innsikt lyste konfronterande mot meg: Det er for seint å bli svartmetall-musikar. Toget har gått. Eg kan ikkje komme på jobb med svart, langt hår, Mayhem-skjorte og svart neglelakk. Korleis ville elevane reagert då? Ville kollegaene respektert det, kanskje dei berre hadde lata som ingenting? Dessutan har eg ikkje hår lenger til å ha langt svart hår. Då ville det berre blitt endå meir patetisk.
I det heile teke er det for seint for meg no å «melde meg inn» ein sub-kultur, for seint å gjere opprør, for seint å prøve ut ulike stilar for å overraske og provosere dei nærmaste rundt deg.
Er det egentleg slik livet skal fortone seg? Skal eg gå gjennom slike fasar og punkt der eg gir opp ting, mistar bit for bit av meg sjølv, til eg segnar om og fell i grava? Eg hugsar første gongen eg opplevde noko som likna på ein slik prosess.
Eg var ute på ein pub i Oslo og feira 21-årsdagen til en kompis. Vi drakk øl og røyka nokre sigarettar inne (som vi gjorde på den tida). Stemninga var god, den. Heilt til bursdagsbarnet braut ut i ein alvorleg refleksjon og sa noko slikt som: «Eg har tenkt litt i dag. 21 år. Det er så mange ting eg trur er for seint no, til dømes det å bli idrettsstjerne, eller generelt å bli god i ein idrett. Då må ein starte tidlig og sikkert gå idrettslinje på vidaregåande. Bli oppdaga i ung alder.» Det blei stille i eit par sekund. Kanskje kjende vi alle allerie då på eit litt sårt punkt.
No, nesten 18 år seinare, verkar ikkje ei karriere innanfor idretten som noko meir realistisk. Kanskje eg kunne hevda i meg i nokre pub-idrettar, som dart og biljard, men noko talent i slike ting har jeg aldri hatt. Om eg hadde satsa fullt ut på styrkeløft, trent knebøy, markløft og benkpress fleire gongar i veka over eit par år, kunne eg nok meldt meg opp i nokre opne stemne i styrkeløft, klasse veteran 40-49 år. Resultata hadde sikkert ikkje vore noko å skryte av. Men nokre gode bilete hadde det garantert blitt ut av det, der eg hadde stått i tettsitjande singlet-drakt, eit digert magebelte, kalk overalt og med eit aggressivt brølefjes. Det hadde kanskje ikke vore verdt det likevel. Noko idrettskarriere kunne eg i alle fall ikkje kalla det greiene der.
På ei anna side har eg aldri vore i heilt super form, så det er kanskje ei trøyst at eg framleis kan trene meg opp til mi livs form når eg rundar dei magiske 40. Slik er det også med stilen min generelt. Eg har aldri vore hipp, moderne og kvikk, heller litt traust, smårar og treig. Så eg treng for guds skuld ikkje sakne gode, gamle dagar då eg var heilt «i skotet», då eg verkeleg var «på topp». På den måten passar kanskje 40-åra perfekt for meg, den alderen då ein endeleg kan legge frå seg den unge auraen (ein aldri hadde) og berre konsentrere seg om å leve, ja, ha fokus på det å vere eit godt menneske. Eg trur heller ikkje at eg har behov for å vere noko slik «eldrehipster» som VG-journalisten Anders Giæver proklamerte seg sjølv som i ein podkast. Om eg nokon gong føler meg hipp for alderen, skal eg stoppe opp og gå inn i meg sjølv.
Ein skal ikkje gå gjennom livet som godt vaksen og heile tida streve etter å vere ei «yngre utgåve av seg sjølv». Ingen av dei eldre kjende personane eg ser veldig opp til, har nokon utprega ungdommelege trekk. Ta til dømes Bill Fay, artisten som fekk sparken frå plateselskapet sitt i 1970. På trass av voksande kultstatus i visse krinsar på 80- og 90-talet, så fekk han ikkje gi ut ny musikk før i 2012. 69 år gamal gav han ut det hylla og kritikerrosa comebackalbumet «Life is People». Nettopp på grunn av alderen og perspektivet hans, ikkje minst etter den store perioden i livet med musikalsk stillstand, får den fantastiske musikken ein dobbelt klangbotn, til dømes når han vender seg mot Gud og syng:
«I don't ask much for myself. But for the ones I love. Guard them and protect them. Hold them close to your heart»
Med sitt pistrete, grå hår, runde briller og frakk minna han meg stilmessig om ein annan eldre kar, den norske forfattaren Dag Solstad. I motsetning til Faye har Solstad vore aktuell og kunstnarisk aktiv gjennom heile sitt vaksne liv - heilt frå midten av 60-talet til den siste boka, «Roman 2019» kom ut. Han har hatt ei autoritativ stemme som har kommentert og kritisert samfunnsutviklinga gjennom heile perioden. Avstanden til den heilt unge generasjonen har likevel kanskje blitt noko stor i dei siste åra.
Då han gjesta nett-showet «Einar Tørnquist show» for nokre år sidan, var det perfekt satire og ironi over video-innslaget med Sophie Elise, der ho gav råd til Dag Solstad om korleis han kunne skaffe seg fleire lesarar. Blant anna fekk han råd om å skrive om overflatiske ting som klede, hår og sminke. Dag Solstad humra og verka ikkje direkte motvillig, men det såg ikkje ut som han var heilt med - som vanleg.
Eller kanskje forstod Solstad meir enn han intuitivt kunne (og ville) gi uttrykk for. I «Roman 2019» får den aldrande Bjørn Hansen eit ublidt møte med den grusomme bloggerinna, treningsguruen og forretningskvinna N.N - ein representant for «den negative tidsånd», ifølge hovudpersonen sjølv. Ho er kjærasten til barnebarnet Wiggo, som har gjeve han ny tru på livet i form av interessa hans for litteratur, men N.N. meiner at dei overlessa bokhyllene hans er direkte «stygge». Mot slutten klikkar det for N.N. då ho skuldar Hansen for å ha stira på brysta hennar. Wiggo vil prøve å oppklare det han meiner er ei total misforståing, men kort fortalt endar det med at Bjørn Hansen klipper av slipset på buksedressen til N.N., spring ut av det fasjonable husværet hennar på Enerhaugen, segnar om og døyr.
Mange tolkar denne slutten til å vere eit oppgjer med metoo. Det synest eg blir litt enkelt. (Vel, Solstad har brukt enkle verkemiddel før, ikkje minst i ei mykje omtalt scene frå romanen «Armand V», der den amerikanske ambassadøren plutseleg får eit grisehovud då han tilfeldig blir observert under eit toalettbesøk.) Det er mogleg Solstad har laga ein litt plump slutt fordi han ikkje vil hamne i kategorien «klok, gammal mann», ei rolle Solstad sjølv har uttalt han på ingen måte kjenner seg komfortabel i. Eller kanskje han vil lure kritikarane som automatisk heidrar alt han gjer i kraft av at han nettopp er «Solstad». Personleg vel eg å lese slutten som eit «statement» på at både Bjørn Hansen og forfattaren vil vere engasjerte heil til slutten - ikkje berre sitje der passive og indignerte overfor omverda som gamle menn.
Shirley Collins. (Pressefoto)
Den engelske folk-legenda Shirley Collins er òg ein person som held seg engasjert på sine eldre dagar. I år kom albumet «Heart’s Ease» ut. Det har ikkje alltid vore slik.
På slutten av 1970-talet gjekk ho gjennom ei stor livskrise, blei skilt med ektemannen Ashley Hutchings, kjend musikar frå blant anna Fairport Convention, ho mista trua på seg sjølv og stemma berre «forsvann». Ho gav opp heile karriera, på lik linje med Bill Fay blei ho «musikalsk stum» i over 30 år. Før denne tragiske episoden hadde ho hatt eit rikt musikalsk liv, blant anna var ho gift med etnomusikologen Alan Lomax, som ho reiste rundt med i USA og tok opp såkalla «field recordings» på gardar og grisgrendte strøk. Men etter skilsmissa med Hutchings jobba ho mellom anna på biblioteket og levde eit anonymt liv. Heilt til ein fyr frå det obskure bandet Current 93 spora ho opp, og fekk ho med på ei plate. Slik fann ho stemma si igjen. Og i 2016, som 81-åring, gjorde ho comeback med plata «Lodestar». På den siste plata hennar spelar den unge og talentfulle folk-gitaristen Nathan Salsburg - som kan seiast å vere eit meir vellukka generasjonsmøte enn Dag Solstad og Sophie Elise.
Det er blendande vakkert å høyre den 85-årige Shirley synge. Stemma er rusten og ikkje like klokkeklar som i gamle dagar - men på link linje med dei siste innspelingane til John Prine og Johnny Cash - gjev alderen eit særpreg og ein ekstra og viktig dimensjon til musikken. Alder har ein verdi i seg sjølv. Det er det eg vil kome fram til.
Og ja, her skulle teksten vore slutt. Det var i alle fall det eg skreiv i innleiinga. Men eg kjenner på meg at noko er usagt. Eg må innrømme eg har gått litt «rundt grauten» her. Det er noko eg ikkje har nemnt. Ein viktig detalj. Og ja, det har noko med alder å gjere. Det har smerteleg noko å gjere med at eg skal inn i «livets haust».
Det er pokker så flaut, men eg får berre seie det rett ut: Eg manglar ein viktig person i livet mitt. Kall det kva du vil. Ein kjæraste, ei dame, ein person å dele alt med, ein flamme. Finst det ei slik kvinne for meg? Eg har jo alltid tenkt at det vil ordne seg. Difor har eg tatt det roleg. Slappa av. Alt til si tid. Ikkje stress. Det vil nok dukke opp nokon sånn heilt plutseleg. Når eg minst anar det.
Men taktikken har openbert ikkje fungert.
No sit eg berre her. Aleine. Rådlaus og sukkar tungt. Tenker på det mange rundt meg har masa mykje om, i fleire år, at eg bør opprette ein profil på sjekkeappen Tinder. Berre tanken på at trynet mitt skal sirkulere rundt på forskjellige mobiltelefonar gjer meg småkvalm. Då kjenner eg på meg at eg kjem til å miste verdigheita mi. Utan eg veit heilt kvifor. Eg hadde ikkje reagert negativt om eg hadde sett nokre kjente tryne under ei slik sveipe-økt. Då ville eg vel berre tenkt at det er koseleg at nokon søker den store kjærleiken (eller eit meir kortvarig, intimt forhold). Det har vel med å gjere at det passer ikkje meg å vere openlyst på jakt etter kjærleiken. Det blir berre patetisk. Kanskje eg må skifte innstilling.
Uansett, sjå for deg at eg finn den store kjærleiken, då. For ei lukke! Gud betre! Då vil dei songane eg likar aller mest, «(Are you) the one that I’ve been waiting for» av Nick Cave og «True love will find you in the end» av Daniel Johnston verkeleg gi mening. Berre tanken gjer meg ustyrteleg glad, så får det berre vere at eg ikkje heilt veit korleis det skal skje.
Det einaste eg er sikker på no er at livet mitt no, ved nettopp fylte 39 år, har eit enormt potensial. Tenk på alle songane eg ikkje har høyrt. Tekstane eg ikkje har skrive. Kjærleiken eg ikkje har møtt.
Eg veit om ein fyr, ein god kompis, som stod og grein i Oslo Spektrum då Radiohead spela låta «True love waits». Han var 20 år og full av kjærleikssorg. I dag, nesten 20 år seinare, er han lukkeleg sambuar med to barn. Han har funne roa.
«Livet har så mycket att erbjuda», som ein svensk poet aldri sa.
Og no set eg punktum. No kan resten av livet begynne.
Eg har trua.
Publisert 11. oktober 2020